Browse Exhibits (6 total)
Báid agus Bádóirí
Ó foilsíodh an chéad Iris de chuid an Phléaráca in 1991, bhí báid, bádóirí agus cultúr na seoltóireachta mar théama leanúnach sna hIrisí. A bhuíochas d’údair cosúil le Pádraig Seoige, Máire Ní Chualáin agus, go háirithe, Ruaidhrí Ó Tuairisg, roinneadh leis an léitheoir eolas agus scéalta, stair agus seanchas faoi cheird, faoi chontúirt agus faoi dhraíocht na slí maireachtála seo.
Tugtar léargas sna hIrisí ar stair na bádóireachta sa nGaeltacht agus ar an úsáid a baineadh as na báid mar an príomh-mhodh taistil agus trádála sa gceantar. Tá scéalta spéisiúla iontu freisin faoi bháid mhóra na linne sin, ina measc An Tónaí, a tógadh in 1892, agus a bhí ag tarraingt an phoist as Gaillimh go hÁrainn, An Capall, a bhí ag tarraingt mhóna go Cinn Mhara, Baile Uí Bheacháin agus Árainn, agus Bád Chonroy, a bhí ag trádáil ó shiopa Chonroy i Ros Muc.
Tugtar spléachadh freisin ar úsáid na mbád sa lá inniu atá ann – idir gheallta agus rásaí na gcurachaí - agus tá tuairisc spéisiúil ar aistear seoltóireachta a rinneadh idir Siracusa agus Cloch na Rón. Tugtar léargas, freisin, ar chontúirt na ceirde, mar is léir ón iliomad tagairt atá sna hailt dóibh siúd ar bádh agus iad i mbun seoltóireachta.
Tá na hailt go léir a bhaineann leis an réimse seo tugtha le chéile sna naisc ar an leathanach seo.
Béaloideas
Tá an béaloideas agus an cultúr dúchais mar ábhar plé in Irisí an Phléaráca ó foilsíodh an chéad Iris in 1991. Scríobh údair cosúil le Pádraig Ó hÉalaí agus Ruaidhrí Ó Tuairisg faoi nósanna agus faoi chleachtais thraidisiúnta i nGaeltacht Chonamara. Pléadh nósanna a bhain leis na mairbh, le piseogaí, leis an nádúr agus le cúrsaí mara.
Tugtar aitheantas do sheanchaithe an cheantair sna hIrisí freisin. Tá alt scríofa ag Séamas Ó Cualáin faoi Mhaitiú Ó Curraoin (1847-1923), nó Maitiú na Tamhnaí ón Spidéal. Ba scéalaí den scoth a bhí sa bhfear, agus oibrí maith freisin, mar, i bhfocail Uí Chualáin "ní raibh obair ar bith os cionn acmhainne Mhaitiú na Tamhnaí. Níor leasc leis cliabh móna a iompar ocht míle bealaigh óna bhaile féin go Poll an Chladaigh i nGaillimh áit ar dhíol sé a chuid éadála ar thrí phingine".
Tá beathaisnéis chuimsitheach an bhailitheora béaloidis iomráitigh Seán Mac Giollarnáth scríofa ag Dónall Ó Colchúin, taobh leis an alt Sgorrach Ghlionnáin, sliocht as Peadar Chois Fharraige, cnuasach scéalta ó Pheadar Mac Tuathalláin as Cois Fharraige a d’fhoilsigh Mac Giollarnáth in 1934.
Tá roinnt de na hailt faoin mbéaloideas le fáil ar an leathanach seo.
Cúrsaí Spóirt
Tá cúrsaí spóirt, go háirithe na cluiche Gaelacha, go mór faoi chaibidil in Irisí an Phléaráca. Pléitear sna hailt éachtaí lúthchleasaithe agus laochra spóirt éagsúla, idir dhornálaíocht agus iománaíocht, pheil agus spóirt uisce. Dírítear go minic ar mhuintir na Gaeltachta a rinne gaisce ar fhoirne sinsearacha na Gaillimhe – ina measc Hugó Ó Ciardha as Carna agus Pádraic ’ac Coisteala as an Spidéal – agus orthu siúd a rinne gaisce go hidirnáisiúnta.
Cé gur chuir neart údar peann le pár chun na scéalta seo a insint, ní raibh aon duine níos díograisí ná Séamas Ó Cualáin, nó Séamus Mhicilín, as an Spidéal. I chuile eagrán d’iris bhliantúil an Phléaráca, ó foilsíodh an chéad cheann in 1991, bhí alt ann ag Séamas Ó Cualáin faoi chluichí móra peile agus iománaíochta ar fhreastail sé féin orthu. Tá beocht ar leith i scríbhneoireacht Uí Chualáin, agus ní féidir a shárú a fháil agus é ag déanamh cur síos, buille ar bhuille, ar mhórchluichí na linne.
Tá giotaí eolais agus staire i measc na n-alt seo freisin. Tugtar léargas ar an dá mhórchorn náisiúnta i spórt na nGael – Corn Mhic Uidhir agus Corn Mhic Cárthaigh – lena n-áirítear beathaisnéisí spéisiúla an dá laoch ar ainmníodh na cupáin sin in ómós dóibh.
Tá na hailt go léir a bhaineann leis an réimse seo tugtha le chéile sna naisc ar an leathanach seo.
Polaitíocht i gConamara
Ní ábhar iontais é go bhfuil cúrsaí polaitíochta i gConamara go minic mar ábhar díospóireachta agus anailíse in Irisí an Phléaráca. Tá spéis ar leith ag muintir Chonamara i bpolaitíocht an cheantair, i bhfianaise an tionchair atá ag na húdaráis áitiúla, réigiúnacha agus náisiúnta ar na nithe sin – ar nós cúrsaí pleanála, teanga, tithíochta agus fostaíochta – atá ag dó na geirbe ag muintir na Gaeltachta. I mórán chuile Iris déanann Donncha Ó hÉallaithe anailís ar bhoscaí vótála na Gaeltachta i dtoghcháin éagsúla.
Pléitear go mion sna hIrisí an méid a thit amach le linn fheachtas Chearta Sibhialta na Gaeltachta, agus oidhreacht na gluaiseachta sin, ina measc bunú Raidió na Gaeltachta agus an forás a tháinig ar Údarás na Gaeltachta. Dar ndóigh, tá gné láidir pholaitíochta in eagarfhocail an Phléaráca freisin, agus go minic ba theachtaireacht shoiléir a bhí inti do pholaiteoirí na linne le go réiteodh siad fadhbanna sóisialta an cheantair.
Mar a bheifeá ag súil leis, tá cúrsaí teanga lárnach i ndioscúrsa na nIrisí, agus déantar anailís ghrinn agus chriticiúil ar iarrachtaí Údarás na Gaeltachta agus Roinn na Gaeltachta dul i ngleic le meath na teanga i gConamara. Tá agallaimh le polaiteoirí éagsúla sna hIrisí freisin, ina measc Comhairleoirí Contae, baill bhord an Údaráis, agus Airí Rialtais.
Tá na hailt go léir a bhaineann leis an réimse seo tugtha le chéile sna naisc ar an leathanach seo.
Stair Chonamara
Tá stair áitiúil Chonamara agus Árann mar théama leanúnach in Irisí an Phléaráca. Clúdaítear tréimhsí ama chomh fada siar leis an Aois Neoiliteach in Árainn, chomh maith le himeachtaí níos déanaí, ar nós Ghluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta sna 60idí agus na 70idí.
Dírítear ar rudaí ilchineálacha ar nós tiarnaí talún na bhForbacha, filí agus seanchaithe an 18ú haois, agus caithimh aimsire na ndaoine roimh bhunú an Stáit. Tá mórphearsaí stairiúla, ar nós Phádraig Mhic Phiarais, mar ábhar plé, agus tá lorg réimeas na Breataine, cosúil leis an Túr Martello i Ros an Mhíl, agus beairicí an RIC sa gceantar, faoi thrácht freisin.
Is díol spéise chomh maith iad na hailt sin faoin bpobal áitiúil agus mar a mhair siad ó lá go lá, agus ó shéasúr go séasúr. Clúdaítear nithe a bhain le gníomhaíochtaí laethúla an phobail – cúrsaí taistil, tráchtála agus fostaíochta - i mbealach spéisiúil agus oideachasúil. Taispeántar an lorg a d’fhág an modh maireachtála seo ar chultúr agus ar oidhreacht na Gaeltachta – na hiarmhairtí fisiciúla mar atá na céibheanna, na bóithríní agus na garrantaí, na hiarmhairtí cultúrtha ar nós an traidisiúin bádóireachta, agus an tionchar a bhí ag an teanga ar logainmneacha an cheantair.
Tá na hailt go léir a bhaineann leis an réimse seo tugtha le chéile sna naisc ar an leathanach seo.
Na Meáin Ghaeilge
Foilsíodh an chéad iris de chuid an Phléaráca in 1991, nuair a bhí cúrsaí faoi na meáin Ghaeilge, go háirithe Teilifís don Ghaeltacht, go mór i mbéal an phobail. Is ábhar plé é seo a chlúdaítear go cuimsitheach in Irisí an Phléaráca, ón mbliain sin go dtí gur foilsíodh an Iris deiridh in 2014.
Dar ndóigh, tá stair agus bunú an dá mhórchraoltóir Gaeilge – RTÉ Raidió na Gaeltachta agus TG4 – go mór faoi chaibidil sna hIrisí. Téann Seosamh Ó Cuaig siar bóithrín na smaointe in 1991 agus é ag trácht ar Shaor-Raidió Chonamara agus an feachtas a bhí ann do raidió pobail do mhuintir na Gaeltachta. An bhliain dár gcionn, chruthaigh Pléaráca conspóid nach beag in eagarfhocal Iris an Phléaráca 1992, nuair a scríobhadh critique láidir faoi Raidió na Gaeltachta agus an freastal a bhíothas a dhéanamh ar an bpobal ag an am.
Tá an díospóireacht leanúnach idir an t-éileamh ar theilifís na Gaeilge agus ar theilifís na Gaeltachta le feiceáil freisin sna hailt seo, agus tá sé follasach nach róshásta a bhí roinnt de phobal na Gaeltachta faoi mholtaí an Choiste Bunaithe Teilifíse, a réitigh an bealach do Theilifís Náisiúnta na Gaeilge.
Tugtar léargas sna hailt seo, freisin, ar an mborradh a tháinig faoi chúrsaí scannánaíochta Gaeilge i gConamara, agus tá agallamh spéisiúil ann le Bob Quinn, a léirigh an chéad scannán Gaeilge sa tír. Tá na meáin chlóite mar ábhar anailíse freisin, agus tá aiste shuimiúil scríofa ag Éamon Ó Ciosáin faoin bpáipéar “An tÉireannach”, a d’imir tionchar nach beag ar phobal labhartha na Gaeilge idir 1934 agus 1937.
Tá na hailt go léir a bhaineann leis an réimse seo tugtha le chéile sna naisc ar an leathanach seo.